Sint-Carolus Borromeuskerk

Op het plein waar deze triomfantelijke barokkerk staat, waan je je in Italië. De Antwerpse jezuïeten bouwden haar tussen 1615 en 1621, tijdens de Contrareformatie. ‘Een hemel op aarde’, vonden tijdgenoten. Dat is de kerk nog altijd, met haar dynamische voorgevel, verfijnde interieur, twee verdiepingen en de sublieme Rubenskapel. Naast heel wat schilderijen bezit de kerk een merkwaardige collectie kantwerk en textiel. Hier viert de Gemeenschap van Sant’Egidio de liturgie, die zich ook inzet voor armen, dialoog en vrede. Een bijzondere traditie is de zondagse Artiestenmis, met koren en muzikanten. Met een ervaren gids kan je de Mariakapel, de Sacristie en de eeuwenoude cryptes bezoeken, en afdalen naar een geheime doorgang in De Ruien.

De vroegere burgemeester en vriend van Peter Paul Rubens, Nicolaas Rockox, schonk De terugkeer van de Heilige Familie in 1620 aan de Sint-Carolus Borromeuskerk. Die was toen in opbouw als een Jezuïetenkerk. Als onderwerp werd gekozen voor de terugkeer van de Heilige Familie, omdat het een van de weinige taferelen is waar de H. Jozef meer op de voorgrond treedt. Het speelt zich af na de verbanning in Egypte. Het gevaar is geweken en het gezin kan terug naar Nazareth keren. De kleine Jezus is al een paar jaar oud en stapt tussen Maria en Jozef in. Helemaal bovenaan in de wolken verschijnt God de Vader met de wereldbol in de hand. Zo wordt de dubbele natuur van Jezus uitgebeeld, als zoon van God in de hemelse drievuldigheid op de verticale as, en als mensenkind in de aardse triniteit van Maria, Jozef en Kind op de horizontale as. In 1777, bij de afschaffing van de jezuïetenorde, werd het schilderij voor 1.350 gulden verkocht. Na talrijke omzwervingen kwam het in 1872 terecht in het Metropolitan Museum te New York. In 2017 keerde het naar zijn originele plek in de Sint-Jozefkapel terug nadat het opnieuw werd aangekocht door de Kerkfabriek van de Sint-Carolus Borromeus. Het schilderij werd gerestaureerd in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel.