Onze-Lieve-Vrouwekathedraal

Rubens maakte dit schilderij niet voor de kathedraal, maar voor de inmiddels afgebroken Walburgiskerk in Antwerpen. Tijdens het Franse bewind werd het naar Parijs gebracht, en na de val van Napoleon kreeg het een plaats in onze kathedraal. Wat dit drieluik zo bijzonder maakt, is dat de drie panelen samen één doorlopend tafereel vormen. Normaal gesproken toont een triptiek drie verschillende scènes, maar hier is dat dus niet het geval. Rubens heeft een beeld gemaakt dat je bij de keel grijpt. Door de manier waarop het is geschilderd, word je als het ware het tafereel ingezogen. Je voelt je bijna aanwezig op het moment dat Jezus aan het kruis wordt gehangen. Dit schilderij is een vuurwerk van klank, geur en kleur, een explosie van emoties. Het past perfect binnen de strategie van de katholieke contrareformatie. Terwijl de protestanten meer nadruk legden op het woord en de rede, richtte de Katholieke Kerk zich op de zintuigen en emoties. Hierin was Rubens een ware meester.

De kathedraal herbergt een van de meest iconische schilderijen van Antwerpen: het beroemde drieluik van de Kruisafneming, een van de bekendste werken van de Rubens. Dit meesterwerk werd door de welgestelde Kolveniersgilde, een schuttersvereniging, besteld bij de meester voor hun gildealtaar in de kathedraal. Wie anders dan de meest toonaangevende schilder van Noord-Europa zou geschikt zijn voor dit prestigieuze project? Oorspronkelijk wilden de kolveniers hun patroonheilige, Sint-Christoffel, op het middenpaneel laten afbeelden. Echter, het Concilie van Trente (1545-1563) bepaalde dat alleen Bijbelse figuren of historische heiligen op altaarstukken mochten geschilderd worden. Aangezien Sint-Christoffel een figuur uit een legende is, werd hij niet toegestaan. Rubens ging echter creatief om met dit verbod. In plaats van Sint-Christoffel schilderde hij drie scènes die de spirituele betekenis van de heilige uitbeelden. De naam ‘Christoforos’ betekent in het Grieks ‘drager van Christus’. Centraal op het paneel zien we de vrienden van Jezus die zijn dode lichaam van het kruis dragen. Op het linker paneel staat de zwangere Maria die Jezus in haar schoot draagt, en op het rechter paneel houdt de oude Simeon het Jezuskind in zijn armen. Allemaal beelden ze de rol van ‘Christoffel’ uit. En de heilige zelf? Die heeft Rubens toch afgebeeld op de achterkant van een van de zijpanelen. 

De vier zestiende-eeuwse altaarstukken die aan de pilaren in het middenschip hangen, herinneren aan de tijd dat de kathedraal vol stond met altaren van broederschappen, gilden en ambachten. Deze schilderijen zijn meesterwerken van belangrijke voorlopers van Rubens: Aanbidding door de herders van Frans Floris (Collectie KMSKA), De bruiloft te Kana van Maerten de Vos, De vermenigvuldiging van de broden en de vissen van Ambrosius Francken (Collectie KMSKA), en Het Laatste Avondmaal van Otto van Veen.